MH17, mijn verhaal

Afgelopen dagen is er veel te doen geweest rondom mijn keuze om resten van de MH17 mee naar Nederland te nemen. Dit is mijn kant van het verhaal.

Zondag 25 december vertrok ik (samen met Stefan Beck) via Warschau, Moskou en Rostov naar Donetsk. Het doel van de reis was (o.a.) om onderzoek te doen naar het dagelijkse leven en de ontwikkelingen van DNR in Oost-Oekraïne, sinds de oorlog in 2014 begon. Veel verhalen gaan er rond over wat daar gaande is en veel van die verhalen spreken elkaar tegen. In totaal zijn we twee maanden bezig geweest met voorbereidingen en hebben we rekening gehouden met alle mogelijke scenario’s o.a. met betrekking tot veiligheid.

Waarom via Rusland.

Er is uiteindelijk voor gekozen om via Rusland naar de DNR af te reizen. Een andere, in de ogen van sommige mensen meer logische, route zou zijn geweest om dit via Oekraïne te doen. Sinds 2014 is er een oorlog gaande in Oost-Oekraïne. Er is geen land die op dit moment DNR erkent. Mijn doel van de reis was niet alleen om uit te vinden wat er aan de frontlinie gebeurt, maar juist ook om te kijken hoe het dagelijks leven van de bewoners is en hoe de interne politieke ontwikkelingen binnen DNR gaan. Buiten dat het via Oekraïne op dit moment bijna onmogelijk is naar dat gebied af te reizen, en om daarnaast ook nog eens persvergunningen te krijgen, was het voor ons geen logische keuze om het DNR gebied binnen te gaan vanuit (in hun ogen) vijandig gebied om daarna medewerking te verwachten. Na overleg met o.a. het Russisch Consulaat en contacten binnen de DNR is gekozen voor de Rusland route.

Bezoek aan de MH17 crash site.

Gezien we maar een beperkt aantal dagen hadden, stond een bezoek aan de plaats waar de MH17 twee en een half jaar geleden neerstortte, niet op de shortlist met dingen die ik zou doen. De gesprekken die ik in de eerste dagen had met diverse mensen vanuit het gebied besloten mij om de planning aan te passen en de crash site alsnog voor een dag te bezoeken. Stefan Beck ging die dag niet mee. Aangekomen in het gebied trof ik tot mijn verbazing op diverse plaatsen nog duidelijk herkenbare brokstukken aan. Na een wat langere overweging besloot ik een selectie van brokstukken mee te nemen. Het ging hierbij voor een merendeel uit aluminium en plastic onderdelen en printplaat. Ik wilde deze dingen meenemen met als doel er onderzoek naar te laten doen, ze over te dragen aan de autoriteiten en om een sterk punt te maken dat er na 2,5 jaar nog steeds dingen te vinden zijn. Tussen de onderdelen vond ik fragmenten die me sterk deden denken aan botresten. Eerder al werden er botresten gevonden, sommige bleken niet menselijk maar dierlijk te zijn. Ik ben geen forensisch onderzoeker maar sloot niet uit dat het botresten van een mens geweest konden zijn. Ik maakte de afweging om een van de botresten mee te nemen voor nader onderzoek in Nederland. De overweging voor mij was: als dit menselijke resten zijn dan horen die hier niet thuis maar dan moeten die terug naar Nederland.

Het meenemen van spullen.

De crashsite van de MH17 ligt ongeveer 3 uur reizen van Donetsk. Een gebied waar enkele huizen staan en een soort van simpel eerste-levensbehoefte-winkeltje. Ik besloot om een selectie van de onderdelen in separate tassen te verpakken. Een van de botdelen heb ik ingepakt in een afgesloten koker. Later bij terugkomst zijn alle onderdelen los van elkaar verpakt in ziplock zakjes. Het botdeel is gedurende de hele reis verpakt in een afgesloten harde verpakking. Ik heb gedurende de hele dag film opnamens en fotos gemaakt, zowel van de spullen, de oorspronkelijke plek, alsook van de spullen die we tegenkwamen maar niet hebben meegenomen. Ik heb geprobeerd om de meegenomen onderdelen zo goed als mogelijk te documenteren.

De Tweet

Ik was aangedaan door het feit dat er nog zoveel dingen lagen in het gebied. Ik kon me niet voorstellen dat, als zoiets in Nederland zou gebeuren, dat dan ook zo zou zijn. Ik moest denken aan de uitspraak van Rutte ‘de onderste steen boven’ en ik stuurde toen een, achteraf gezien, zeer misplaatste Tweet.

Bij wie zou ik een vuilniszak vol met MH17 spullen het best kunnen brengen?…

— Michel Baljet (@michelbaljet) 4 januari 2017

met de gedachte: wie is er nu nog mee bezig om de onderste steen boven te krijgen of is er niemand meer mee bezig en laten we de boel de boel. Na het plaatsen van de tweet kreeg ik niet direct gekke reacties. Tijdens een uitzending van EenVandaag werd me duidelijk dat deze bij de nabestaanden slecht was gevallen. Ik heb direct excuses aangeboden hiervoor.

Openbaar ministerie

6 januari ontving ik een email van Gerrit Thiry (Coördinerend teamleider MH17) daarin stelde hij spoedig contact met mij te willen hebben ‘om de veilig gestelde spullen zo spoedig mogelijk ter beschikking te krijgen van het onderzoeksteam zodat desgewenst forensisch onderzoek kan worden verricht.’  Ook waarschuwde hij mij dat het volgens Nederlands recht een strafbaar feit is items van een plaats delict mee te nemen. Op dezelfde dag kreeg ik van Gerrit Thiry nog een email, dit was n.a.v een interview met EenVandaag waarin ik aangaf de spullen te willen overdragen. Hij bevestigt in de mail mijn wens en geeft me twee opties tot overdracht, de Liaison in Moskou of op Schiphol. Afgelopen zaterdag hebben we via sms en telefoon met elkaar bevestigt dat het ging om een vrijwillige overdracht, niet een strafrechtelijke invordering. Onze vlucht had een vertraging, hiervan heb ik hem nog op de hoogte gebracht. Bij aankomst op schiphol kreeg ik een bericht van hem dat ze klaar zouden staan voor me bij de gate.

Bij de douane

Gezien Stefan er niet bij was op de dag van het bezoek naar de crashsite en hij het niet steunde dat ik het botdeel meenam, hebben we voor de vlucht afgesproken vast afscheid te nemen. Bij aankomst bij de gate werd ik ontvangen door Gerrit Thiry en een aantal andere mannen waaronder een digitaal forensisch expert en wat leden van de Marechaussee. Samen liepen we naar de bagageband om de bagage te halen. Bij de bagageband ontstaat kort verwarring doordat mijn reisgenoot de verkeerde bagage van de band haalt. Binnen een minuut wist ik hem (telefonisch) te bereiken en nam ik de tas van hem over. Daarna liep ik samen met Thiry en een aantal anderen door naar een kamer ergens binnen Schiphol die voor ons gereserveerd was. Stefan werd meegenomen naar een andere kamer, ik sprak hem pas een dag later weer.

In de kamer werd me nog voor de overhandiging gevraagd of digitaal forensisch expert een ISO (kopie) van al mijn data mocht maken. Ik heb toen aangeven dat ik bereid was de beelden van de crashsite over te dragen, met dien verstande dat eventuele bronnen en gesprekken geanonimiseerd zouden worden. Ik heb geweigerd al mijn data van de hele trip in Rusland en DNR beschikbaar te stellen omdat ruim 90% van de data niets met de MH17 te maken had en politiek gevoelige informatie bezat. Daarnaast zag ik ook niet het nut in om data van mijn audio recorder en telefoon over te dragen omdat 0% data bevatte van MH17. Met mijn voorstel het te beperken tot de data van MH17 en de crashsite ging het OM per direct niet akkoord, waarna ze zijn overgegaan tot in beslagname van al mijn spullen. Ze hebben bij mij een laptop, 3 telefoons, een 4k panasonic camera, een nikon d80, een kleine camcorder, een audio recorder, een externe harde schijf en diverse SD geheugenkaarten in beslag genomen. Mijn verzoek om een advocaat werd afgewezen. Uiteindelijk heb ik in hun bijzijn wel een telefoontje mogen plegen om iemand te verwittigen.

Hoe nu verder.

Ik betreur hoe de zaken zijn gelopen. Ik ben teleurgesteld in de handelswijze van het OM. Ik kan me ook geheel niet vinden in het door hen uitgegeven persbericht. Ik heb vanaf dag één aangeven de spullen te willen overdragen en ben op geen enkel moment van die gedachte afgestapt. Over ethiek hebt valt te twisten, maar dat is een hele andere discussie. Wat ook een andere discussie is de manier hoe sommigen mediaplatformen en journalisten zonder wederhoor omtrent dit onderwerp publiceerde. Hierdoor is in de afgelopen dagen veel ruis ontstaan.

Ik ben dankbaar voor de steun van de NVJ. Op dit moment buigt een rechter-commissaris zich over de inbeslagname. Ik heb mij beroepen op mijn bronbescherming. Ik ga er vanuit dat de rechter bronbescherming zal toekennen, waarna ik nog steeds bereid ben om op vrijwillige basis de relevante beelden over te dragen. De beslissing van de Rechter wordt verwacht op 10 of 11 januari.

Tegenover de nabestaanden van omgekomenen in de MH17 wil ik mijn excuses aanbieden, voor zowel de zeer beroerde tweet alsmede het feit dat oude herinneringen worden opgehaald. De misinformatie binnen verschillende media van afgelopen dagen heeft hierin niet meegeholpen. Mocht u vragen aan mij hebben dan ben ik hiervoor altijd bereikbaar.

Update: De verklaring van Stefan Beck staat hier

(foto: Vladislav Zelenyj)