Analyse: De Panamatop wordt vooral een diplomatiek schaakspel

Simultaan schaken op hoog diplomatiek niveau, met als inzet: corruptie, olie en de rechten van de mens. Hoe een top waar niemand heen wilde de meest hippe top aller tijden werd.

Een intrigerend maar beangstigend schouwspel ontvouwt zich deze dagen in Latijns-Amerika. Aankomende dagen is in Panama de 7e top van de ‘Americas’. Een top waar de leiders van 35 landen samenkomen, waaronder Amerika, Venezuela, Cuba en Guyana. Wat eerst een saaie bijeenkomst leek te worden in Panama, met veel afzeggingen, is door de ontwikkelingen van afgelopen weken rondom Cuba en Venezuela opeens een hippe top geworden waar je bij ‘moet’ zijn als land. De belangen van deze top zijn groot voor sommige landen, en voorafgaande van ‘de top’ is het schaakspel al in volle gang. Simultaan schaken wel te verstaan.

Welke ontwikkelingen

Amerika is teleurgesteld in Venezuela. Het gaat al een tijd niet lekker tussen Amerika en Venezuela, maar op dit moment Amerika van mening dat Venezuela de rechten van de mens schendt. Venezuela heeft Amerika nodig, als grote economische partner. Amerika heeft op haar beurt een oliebelang in Venezuela.

Venezuela is boos op Amerika omdat ze sancties hebben opgelegd aan Venezolaanse officials die betrokken zouden zijn geweest bij mensenrechtenschendingen. Ook noemde president Obama Venezuela een bedreiging voor de nationale veiligheid van de VS. Obama nuanceerde dit later maar voor de Venezolaanse president Maduro was dit te laat. Hij vindt dat ‘imperialist’ Amerika zich teveel bemoeit met de handelswijze van hun land. Vooral de links-georiënteerde landen in Zuid-Amerika zijn het eens met Venezuela en willen dat Obama zijn woorden terugneemt.

Venezuela is intussen ook boos op Guyana. Al heel lang is er onenigheid tussen deze buurlanden over een groot stuk grond. Een Amerikaans bedrijf is nu begonnen met het pompen van olie in dat gebied. Venezuela wilt dit niet en eist het gebied terug, maar Guyana geeft hier niet aan toe. Guyana krijgt veel steun van andere landen uit de Caribische Gemeenschap (CARICOM), omdat Guyana in hun ogen haar soevereiniteit verdedigt.

Geen geld meer voor vrienden

Venezuela heeft een probleem. Economisch gaat het heel slecht, criminaliteit viert hoogtij dagen en de populariteit van de president daalt in rap tempo. Het geld is op, dus de supermarkten zijn leeg en veel financiële verplichtingen kunnen niet meer nagekomen worden. Via het olieprogramma Petrocaribe konden de afgelopen 10 jaar 17 landen goedkoop olie krijgen van Venezuela, zelfs met uitstel van betaling. Het olieprogramma Petrocaribe was in 2005 door Chavez gestart, en ook Cuba doet er graag aan mee. Jaren ging dit programma goed en heeft Venezuela hiermee veel (vooral kleinere) bevriende landen kunnen helpen en aan zich kunnen binden. Maar nu kan Venezuela dat niet meer volhouden door de grote economische crisis in eigen land. Venezuela draait de kraan dicht. 12 van de 17 landen vallen onder Caribische Gemeenschap (CARICOM), en die zijn uiteraard niet blij dat zij hun goedkope olie zien verdwijnen.

Maduro vs Obama

Venezuela heeft het merendeel van de medewerkers van de Amerikaanse ambassade uit Venezuela weggestuurd, en beschuldigt Amerika betrokken te zijn bij een couppoging eerder dit jaar. Venezuela uit haar frustraties ten eerste richting Obama. Zo zijn er diverse rally’s tegen het ‘imperialisme’ geweest, heeft Maduro een power-of-decree gekregen om zich te verdedigen tegen ‘een invasie’ van Amerika en zijn er grootschalige militaire trainingsoefeningen geweest in Venezuela voor het geval Amerika zou binnenvallen.

De handtekeningenactie

Een aantal weken terug is Maduro met een handtekeningenactie begonnen, waarmee hij Obama oproept zijn sancties en woorden terug te nemen. Het wordt gezegd dat overheidsmedewerkers en studenten verplicht werden te tekenen en dat er voedsel in ruil voor handtekeningen werd gegeven. In diverse andere landen, zoals in Curaçao en Kenia, zijn Venezolaanse diplomaten op hun vingers getikt omdat ze de bevolking van het land opriepen ook te tekenen tegen Obama. Op dit moment heeft Venezuela bijna 10 miljoen handtekeningen opgehaald. Naar alle waarschijnlijkheid zal Maduro deze tijdens de top aan Obama willen overhandigen.

Sancties opgeheven

Intussen is er een interessante verandering in de relatie tussen Amerika en Cuba: zij gaan nu juist beter met elkaar om. Na ruim 50 jaar ruzie tussen de landen lijkt het erop dat ze samen weer samen door één deur kunnen. Sancties worden opgeheven en de kans bestaat zelfs dat Amerika Cuba van de lijst met landen die terroristen steunen gaat halen. Cuba is gebaat bij een betere (handels)relatie met Amerika, maar Cuba is ook de beste vriend van Venezuela.

Cuba, de vriendelijke vijand

Eigenlijk heeft Cuba nooit een rol gehad op de top, maar andere landen hebben gedreigd de top af te blazen als Cuba geen uitnodiging kreeg. Dus is dit de eerste keer dat Cuba de top zal bijwonen. Vorig jaar al zijn er na lange gesprekken sancties opgeheven, en velen zien dit ook als stap naar een nieuwe relatie. President Obama en president Raul Castro zullen elkaar ontmoeten. Al staat er geen formeel overleg gepland tussen de twee landen, is het wel de verwachting dat het meer dan alleen handen schudden zal worden. Cuba heeft afgelopen weken onvoorwaardelijk steun gegeven aan Venezuela in hun rally tegen Obama – zo hebben ze voor de anti-Obama handtekeningenactie 3 miljoen handtekeningen opgehaald. Dat zal Obama niet vergeten zijn, als hij Castro’s hand schudt.

Maduro VS Guyana

Zijn woede over de uitspraak van Obama richtte Maduro niet alleen op Obama maar ook op bijvoorbeeld buurland Guyana. Guyana en Venezuela strijden alle lange tijd over een groot deel van het grondgebied van Guyana, maar op een paar incidenten zoals een door Venezuela tijdelijk in beslag genomen schip na is het er afgelopen jaren vrij rustig over gebleven. Tot het moment dat Obama Venezuela gevaarlijk noemde. Rond die periode besloot het Amerikaanse oliebedrijf Exxon te starten met boringen in een gebied net voor de kust van Guyana (Shell is overigens ook voor 25 procent eigenaar van dit gebied). Venezuela eiste prompt ruim 150.000 km2 land en een zee terug van Guyana, waaronder uiteraard het gebied waar Exxon aan het boren was. Guyana reageerde afwijzend en liet weten niets (terug) te geven aan Venezuela. Venezuela besloot zijn pijlen te richten op Exxon en liet via een brief aan de regiomanager weten dat ze per direct moesten stoppen en zich niet moesten mengen in het conflict met Guyana. Guyana is er klaar mee en geeft in een verklaring aan dat Venezuela helemaal nergens recht op heeft. De 15 landen uit de Caribische Gemeenschap (CARICOM) weten Guyana te steunen in de soevereiniteit van hun land.

Petrocaribe

Afgelopen jaren is de levering van die olie aan leden van Petrocaribe gehalveerd. Nu CARICOM steun uitspreekt voor de soevereiniteit van Guyana en zich daarmee afzet tegen zijn olievriendschap met Venezuela, ziet Amerika kans nieuwe vrienden te maken. Onverwacht kwamen Obama en de CARICOM landen dan ook gisteren, een dag voor ‘de Top’ in Jamaica bij elkaar om in een pre-top samen te kijken naar energie van de toekomst. Tegelijkertijd stuurde Amerika een hoge diplomaat naar Venezuela om daar om de tafel te zitten. De mogelijke partnerwisseling van CARICOM is Venezuela ook niet onopgemerkt gebleven. Afgelopen weken is Venezuela met de zak van sinterklaas rondgegaan bij de CARICOM landen om oude toezeggingen te betalen en nieuwe cadeautjes te brengen.

Kaarten verkeerd geschut

Maduro dacht even alle kaarten in handen te hebben voor de top, aangezien hij al wekenlang eist dat Obama zijn woorden en sancties terugneemt. Daarbij kreeg Maduro de steun van het merendeel van Zuid-Amerikaanse landen. Maar sinds een aantal weken terug is het erg stil geworden rondom de gegeven steun: dezelfde landen steunen namelijk ook de vernieuwde relatie van Amerika met Cuba.

Amerika reageert niet veel op het schouwspel in Venezuela. De eerste reactie gisteren was dat de woorden uit hun verband waren getrokken. Zeven Venezolanen, voornamelijk politici, hebben een sanctie gekregen en niets meer. Er zou nooit een aanval op het ‘land Venezuela’ zijn geweest en als dreiging wordt Venezuela al helemaal niet gezien. Belachelijk noemt het Witte Huis de beschuldiging van Maduro dat Amerika betrokken zou zijn geweest bij een couppoging begin dit jaar.

De patstelling

Maduro staat in een patstelling. Al zijn energie afgelopen weken is gegaan in zijn gevecht tegen de imperialist Obama die zijn volk zou bedreigen. Wekenlang is hij in de weer geweest zoveel mogelijk handtekeningen op te halen, was hij constant op TV, en is hij non-stop met zijn anti-Amerika campagne bezig geweest. De problemen in zijn eigen land zijn er echter niet minder om geworden. Wel minder bespreekbaar. Maduro is afgelopen tijd door de problemen in eigen land veel van zijn steun kwijtgeraakt. Zijn beetje steun zit hem nu nog vooral in zijn gevecht tegen de Obama welke Maduro als schouwspel gebruikt om de problemen in eigen land te negeren.

Als Maduro Guyana verder onder druk blijft zetten verliest Maduro waardevolle partners in zijn strijd tegen het imperialisme, maar als Maduro stopt met de druk op Guyana op te voeren gaat hij de boeken in als president die zonder strijd Guyana weggegeven heeft. Hetzelfde probleem heeft Maduro op het moment dat hij zou stoppen met zijn gevecht tegen de Obama, volgens Maduro de oorzaak van alle problemen in Venezuela. Aan de andere kant is Amerika de grootste economische partner van Venezuela.

Amerika hecht veel waarde aan de verbeterende relatie met Cuba, wat een doorbraak is. Maar de relatie is nog pril. Cuba’s steun aan Venezuela is tot op heden nog voorwaardelijk. Wanneer Obama te ver pusht verliest hij mogelijk deze nieuwe relatie en daarmee ook het opgebouwde respect bij andere Zuid-Amerikaanse landen. Obama kan ook niet niets doen. De sancties zijn immers opgelegd om een reactie te geven op de corruptie in Venezuela en voor de rechten van de mens in het land. Zo is Amerika fel tegen de arrestaties van oppositieleiders en de beperkingen van de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Voor deze verdediging staat Amerika niet alleen, hierbij vinden ze steun van onder andere Europa en buurland Canada.

Het worden twee spannende dagen in Panama waar vast en zeker achter de schermen op diplomatiek niveau geprobeerd zal worden de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Vooral Maduro heeft veel te verliezen bij de laatste zetten in dit spel, Obama raakt alleen zijn mogelijke nieuwe relatie met Cuba als inzet kwijt. En Guyana? Zij moeten vooral hopen dat Maduro niet met al te lege handen thuis komt uit Panama, want het is niet heel moeilijk in te schatten waar de woede van Maduro dan op gericht zal worden.

Update: Laat donderdag avond maakte Maduro zijn volgende schaakzet bekend. Naar aanleiding van een uitspraak van Obama ziet Maduro toch mogelijk een opening tot gesprek tijdens de top in Panama.