Haïti aan de afgrond: gangs, geweld en hoop op verandering

Het is juni 2024 en Haïti, het armste land van het westelijk halfrond, staat opnieuw voor een keerpunt. Geconfronteerd met een verpletterende combinatie van politieke, humanitaire en veiligheidscrisis, lijkt het land wederom te balanceren op de rand van de afgrond. Terwijl het geweld van de gangs escaleert, blijft de vraag of het ooit nog rust zal vinden.

Gangs nemen steeds meer van het machtsvacuüm in en controleren naar schatting rond 80% van de hoofdstad van het geteisterde land. Terwijl de VN eerder in 2023 al instemde met een door Kenia geleide multinationale veiligheidsmissie, is deze missie tot dusver door juridische obstakels en financiële problemen nog niet tot stand gekomen. Het machtsvacuüm blijft hierdoor onverminderd bestaan, tot groot verdriet van de bevolking.

De moord op president Jovenel Moïse in 2021 heeft de constitutionele crisis van Haïti verergerd. Het parlement functioneert niet meer en het rechtssysteem kampt met enorme problemen. Eind vorige maand koos de overgangsraad Garry Conille als nieuwe premier; dit weekend kwam hij aan in Haïti. Zal Conille de orde kunnen herstellen en een einde maken aan de chaos die het land in zijn greep houdt?

Een natie in verval
Haïti’s problemen zijn niet nieuw. Al decennialang kampt het land met armoede, corruptie en instabiliteit. Maar in de afgelopen jaren hebben de uitdagingen een kritiek niveau bereikt. De moord op president Moïse was het startschot voor een nieuwe golf van geweld en anarchie. Gangs namen de controle over grote delen van de hoofdstad Port-au-Prince en omgeving. Verkrachtingen, ontvoeringen en moorden werden dagelijkse kost om angst te zaaien onder de bevolking.

Historische achtergrond van gangs
De oorsprong van gewapende groepen in Haïti gaat terug tot de jaren 1950, toen de dictatuur van François Duvalier de paramilitaire groep Tonton Macoute oprichtte om dissidenten te onderdrukken. Na de val van de Duvalier-dictatuur in 1986 werd de Tonton Macoute officieel ontbonden, maar nooit ontwapend. De leden reorganiseerden zich als vigilantes en bleven een rol spelen in het politieke geweld van het land.

In 1994 ontbond president Jean-Bertrand Aristide het Haïtiaanse leger en verbood pro-Duvalier gewapende groepen. Dit leidde echter niet tot een einde aan het geweld, aangezien ex-soldaten en milities zich aansloten bij informele militante facties. Gedurende de jaren 1990 en vroege 2000 ontstonden jeugdgroepen, bekend als chimères, die door de politie en de regering werden ondersteund om de macht van Aristide te versterken. Deze groepen namen de controle over hele wijken en werden steeds onafhankelijker.

Evolutie van de gangs
Na de verwoestende aardbeving in 2010 werden de jeugdgroepen nog machtiger. De aardbeving leidde tot massale ontsnappingen uit gevangenissen, waardoor de rangen van de bendes werden versterkt. Onder het bewind van president Michel Martelly (2011-2016) werden politici die beschuldigd werden van misdaden beschermd, wat de cultuur van wetteloosheid en geweld verder versterkte.

Tegen 2022 waren er naar schatting ongeveer 200 bendes actief in Haïti, waarvan de helft in de hoofdstad Port-au-Prince. Een van de meest invloedrijke bendes is de “G9 alliance”, geleid door de voormalige politieagent Jimmy Chérizier, ook bekend als Barbecue. Deze alliantie controleert grote delen van de hoofdstad en heeft zich gepositioneerd als een revolutionaire organisatie.

Jimmy “Barbecue” Chérizier
Jimmy Chérizier, beter bekend onder zijn bijnaam “Barbecue”, is een voormalige politieagent die uitgegroeid is tot een van de meest invloedrijke en gevreesde bendeleiders in Haïti. Zijn leven nam een drastische wending toen hij besloot de wet in eigen handen te nemen en zich aan te sluiten bij de wereld van bendes en georganiseerde misdaad.

Als leider van de “G9 alliance”, een coalitie van negen bendes, heeft Chérizier aanzienlijke macht verworven in de hoofdstad Port-au-Prince. Zijn alliantie controleert grote delen van de stad, waar ze vaak de dienst uitmaakt en de lokale bevolking zowel bescherming als angst biedt. Chérizier rechtvaardigt zijn acties door te beweren dat hij vecht tegen de wijdverspreide corruptie en ongelijkheid die Haïti teisteren. Hij positioneert zichzelf en zijn alliantie als een revolutionaire organisatie die opkomt voor de rechten van de armen en gemarginaliseerden.

Echter, zijn claim om een nobele strijd te voeren wordt overschaduwd door de talrijke beschuldigingen van misdaden tegen hem, waaronder moord. Ondanks deze ernstige aantijgingen blijft Chérizier een machtige en invloedrijke figuur in de Haïtiaanse onderwereld en politiek. Terwijl Haïti blijft worstelen met bendegeweld en politieke instabiliteit, zal de rol van Jimmy “Barbecue” Chérizier ongetwijfeld een belangrijk onderwerp van discussie en controverse blijven. Zijn verhaal illustreert de complexe en vaak gewelddadige realiteit van het leven in een land dat geteisterd wordt door armoede, corruptie en machtsmisbruik.

De actuele situatie
De huidige situatie in Haïti is ernstig. Sinds eind februari 2024 is de hoofdstad Port-au-Prince in een staat van gewelddadige anarchie gestort. Bendes hebben niet alleen de armere wijken, maar ook de voorheen relatief veilige en welvarende delen van de stad bereikt. Bewoners van wijken zoals Pétionville, Laboule en Thomassin zijn op de vlucht geslagen voor het geweld.

De bendes hebben belangrijke infrastructuur aangevallen, zoals elektriciteitsvoorzieningen, waardoor delen van de stad zonder stroom zitten. Het vliegveld en de haven van Port-au-Prince zijn lange tijd gesloten geweest en nog steeds niet normaal operatief, wat leidt tot een tekort aan levensmiddelen en medische hulp. De VN schat dat de helft van de Haïtiaanse bevolking, ongeveer 11 miljoen mensen, momenteel honger lijdt.

Terwijl de Haïtiaanse bevolking lijdt onder het bendegeweld, worstelen de politieke leiders om een oplossing te vinden. Premier Ariel Henry, die aantrad na de moord op Moïse, slaagde er niet in de veiligheid te herstellen. In maart 2024 trad hij af onder de druk en het onvermogen om de chaos en het geweld in het land onder controle te krijgen. In een videoboodschap zei hij dat het land vrede en stabiliteit nodig heeft.

Een nieuwe hoop
In deze donkere tijden biedt de benoeming van Garry Conille als nieuwe premier een sprankje hoop. Conille, een voormalig VN-functionaris, heeft ervaring in Haïti. Hij was eerder, van oktober 2011 tot mei 2012, premier van Haïti onder de toenmalige president Michel Martelly en was voormalig stafchef van Bill Clinton in diens rol als speciaal VN-gezant voor Haïti. Conille was sinds januari 2023 regionaal directeur van UNICEF voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. “Samen zullen we werken aan een betere toekomst voor alle kinderen van onze natie,” schreef Conille op X als eerste reactie op zijn aanstelling. Conille werd op 29 mei door de overgangsraad van Haïti benoemd als premier; hij is op 1 juni in Haïti gearriveerd.

VN veiligheidsmissie
De sleutel tot succes zal deels moeten liggen in internationale steun. In oktober 2023 had de VN-Veiligheidsraad al ingestemd met de inzet van een Kenyaans geleide multinationale veiligheidsmissie (MSS). Maar politieke en juridische obstakels vertraagden de implementatie; zo oordeelde in januari 2024 een Keniaanse rechtbank dat het ongrondwettelijk was om Keniaanse politieagenten naar Haïti te sturen. Dit vonnis wordt aangevochten, maar veroorzaakt nog steeds vertraging. Bovendien kampt de missie met financiële problemen, aangezien het VN-trustfonds slechts $21 miljoen van de benodigde $600 miljoen heeft ontvangen. Ook wilde Kenia graag vooraf betaald krijgen, maar VN-regels geven aan dat betaling alleen achteraf kan plaatsvinden. Tevens zijn er diverse operationele uitdagingen aan de missie, waaronder de zware bewapening van de Haïtiaanse bendes (en het tekort daarvan aan de kant van de Kenianen), het risico op burgerslachtoffers bij stedelijke gevechten en mogelijke corruptie binnen de Haïtiaanse politie. Ondanks deze uitdagingen blijft Kenia vastbesloten om de missie te leiden, met extra steun van de VS.

Een strijd op meerdere fronten
Terwijl de Kenyaanse troepen zich voorbereiden op hun missie, nam het bendegeweld afgelopen jaar in Haïti alleen maar toe. De gangs, die zich intussen hadden verenigd en “Onderling een niet-aanvalsverdrag” hadden gesloten , lanceerden gecoördineerde aanvallen op overheidsgebouwen en infrastructuur. De Haïtiaanse politie, onderbemand en slecht uitgerust, kon weinig uitrichten. De schatting is dat vandaag de dag bijna 80% van de Haïtiaanse hoofdstad in handen is van bendes.

Onzekere toekomst
Terwijl Haïti de zomer van 2024 ingaat, blijft de toekomst onzeker. Of en wanneer de Kenyaanse troepen arriveren en of ze in staat zullen zijn de bendes aan te kunnen, is nog onduidelijk. Er zijn grote onzekerheden om de cyclus van geweld en armoede te doorbreken. Het zal niet makkelijk zijn, en succes is allerminst gegarandeerd. Ook de humanitaire situatie blijft precair, met hoog risico op ziektes en hongersnood.

Maar voor het eerst sinds de inname van het machtsvacuüm door gangs lijkt er mogelijk een weg vooruit te zijn voor dit geplaagde land. De komende maanden zullen cruciaal zijn. Hoewel veel ogen van de wereld niet gericht zijn op Haïti, maar vooral op Oekraïne/Rusland en Israël/Palestina, is hoop misschien het enige wat de Haïtiaanse bevolking nog heeft. Hoop op een betere toekomst, hoop op vrede, hoop op een nieuw begin voor Haïti.